Gebelik planlandığı dönemden doğuma kadar geçen sürede ilaç kullanımı üzerinde tartışılan önemli konulardan biridir. Özellikle gebe kalınan ilk haftalarda ilaç kullanımı bebeğin gelişimini olumsuz etkileyerek düşüğe ya da organ gelişiminde anomalilere neden olabilir.
Genel kabul edilen görüş; ya hep ya hiç kuralıdır. Yani; gebeliğin en başlarında kullanılan ilaçlar ya olumsuz etki ederek düşüğe neden olur ya da herhangi bir etkileri olmaz. Bu nedenle gebe kalındığı dönemde kullanılan ilaçlarla ilgili tartışmalarda mutlaka doktora danışınız. Bazı bayanların hiç doktora danışmadan karar alıp gebeliği sonlandırmaya kadar gittiklerini görüyoruz. Bu yaklaşım doğru değildir.

İlaçlar kişinin genetik yapısına göre farklı etkiler gösterebilir, yani ilacı kullanan herkeste yan etki aynı olmayacaktır. Büyük oranda değişimler gösterebilir.

Hamile bayanın başka hastalığı olup olmadığı ve kullanmakta olduğu diğer ilaçlarda yan etki riskini etkiler. Başka hastalığı olan hamile bayanlar (kalp, böbrek, karaciğer hastalığı gibi) ilaç kullandıklarında bu ilacın vücutta kalma süresi daha uzun olacağı için yan etki riski de yükselecektir.  

Hamilelik döneminde ilaç kullanımının yan etkileri ile ilgili sıkça sorulan soruları aşağıda özetlemeye çalışalım:

İlaçların bebek üzerinde yan etkilerini nasıl ölçüyoruz?:

İlaçların yan etkileriyle ilgili ilk bilgiler hayvan deneylerinde elde edilmektedir. İlaçlar piyasada yaygın kullanılmaya başlamadan önce çeşitli aşamalardan geçer. Bunlardan en önemlisi hayvan deneyleridir. Yeni üretilen ilaçların yan etkileriyle ilgili bilgiler, henüz yaygın olarak insanlarda kullanılmaya başlamadan önce, hayvan deneyleri sonucu elde edilir. Geçmişte birkaç ilaç hayvanlar üzerinde hiçbir yan etkiye neden olmamasına karşın insanlarda kullanıldığında bebeklerde anomaliye neden olmuştur. Mide bulantısını gidermek için kullanılan bu ilaç tarihe “Talidomid Faciası” olarak geçmiştir. Özellikle gebelik bulantısını önlemede kullanılan bu ilaç birçok yenidoğanda gelişim kusuruna neden olmuştur.

Uzun süredir kullanılmakta olan ilaçlar ile ilgili bilgiler ise kullanan hamile bayanlardan elde edilmiş ve risk oranları belirlenmiştir. Böylece ilaçlar hamilelik döneminde kullanıldığında olası riskler nedeniyle çeşitli sınıflara ayrılmıştır.  Buna göre A ve B grubunda yer alan ilaçlar rahatça kullanılabilir. C grubu ilaçların hamilelerde kullanımı için yeterli bilgi yoktur, ancak zorunlu hallerde kullanılabilir. D ve X grubu ilaçlar ise bebekte anomaliye yol açabilirler ve kullanılmamalıdırlar. Her yıl yenilenen bilgiler bir kitapta toplanarak yayınlanır. Hekimler bu kitap ya da yeni yayınlar/internet yardımıyla ilaçların yan etkilerini takip edebilirler.

Hamilelik döneminde en sık kullanılan ilaçların etkileri nelerdir?

Hamileliğin başlarında en sık kullanılan ilaçlar bulantı/kusma önlemek amacıyla kullanılanlardır. Bu ilaçların pek çoğu artık güvenle kullanılmaktadır, ancak yine de hekime danışılmalıdır.

Mide yanmasını önlemede kullanılan anti-asit olarak adlandırılan ilaçların günümüze kadar ciddi bir yan etkisi bildirilmemiştir, kullanılabilirler.

Hamileliğin ilk 3 ayında vitamin takviyesi olarak sadece folik asit önermekteyiz. Diğer vitaminlerin bu dönemde kullanılmasına gerek olmadığı bilinmektedir, 3. aydan sonra ise multi-vitamin adı verilen ve birden fazla vitamini içeren ürünler kullanılabilir.    

Depresyonu önlemede kullanılan ilaçların büyük çoğunluğu gebelikte kullanılmamaktadır. Ancak çok gerekli görülen durumlarda dikkatli seçilecek bir ilaç düşük dozda ve kısa süreli olarak kullanılabilir.

Ağrı kesiciler genellikle ilk 3 ayda kullanılmazlar. Gerekli olan durumlarda en sık parasetamol içeren ve ülkemizde de yaygın olarak kullanılan ürün kullanılmaktadır. Özellikle hamileliğin son dönemlerinde ağrı kesicileri yüksek doz kullanmak bebeğin kalp-damar sisteminde probleme neden olabilir.   

Antibiyotikler ülkemizde çok yaygın kullanılan ilaçlardır. Penisilin türevi olan antibiyotikler yıllardır gebelikte de yaygın kullanılmaktadır ve ciddi bir yan etkileri görülmemiştir. Yeni geliştirilen antibiyotikler yerine gebelikte penisilin türevi olanları tercih edilmektedir. Burada önemli olan gereksiz yere antibiyotik kullanmaktan kaçınmaktır. Birçok hamile bayanın virüslerin neden olduğu gribal enfeksiyonlarda doktora danışmadan hemen antibiyotik kullanmaya başladığını görmekteyiz. Bu davranış bebeği gereksiz riske attığı gibi mikropların direnç geliştirerek antibiyotiklerin etkisinin kaybolmasına da neden olmaktadır.

Bazı durumlarda bayanlar hamile olduklarını bilmeden ilaç kullanmakta ve bunun sıkıntısını yaşamaktadır. Böyle durumlarda ilacın detaylı olarak hangi süreyle, hamileliğin hangi döneminde ve hangi dozda kullanıldığı belirlenir ve buna göre bir risk belirlenmektedir. Bu risk belirlenmeden hemen gebeliği sonlandırmaya karar verilmemelidir.

Hamilelik döneminde kullanımı en sakıncalı ilaçlar kemoterapötikler olarak adlandırılan ve kanser tedavisinde kullanılan ilaçlardır. Bu ilaçlar bebekte çok ciddi sorunlara yol açabileceğinden kesinlikle kullanılmamalıdırlar.


İlaçlar bu yazıya sığdıramayacağımız kadar geniş bir grubu oluşturmaktadır. Sonuç olarak hamilelik döneminde mutlaka doktorunuza danışarak ilaç kullanınız ve gereksiz ilaç kullanımından mümkün olduğunca özellikle gebeliğin ilk 3 ayında kaçınınız.